فرانسه، بریتانیا و آلمان امروز در بیانیه‌ای به اتحادیه اروپا اطلاع دادند که مکانسیم حل اختلاف در توافق هسته‌ای با ایران را فعال کردند. در این بیانیه آمده است که باتوجه به اقدامات ایران چاره‌ای جز فعال کردن این مکانیسم باقی نمانده است. 

دیپلمات‌ها به رویترز گفتند که این تصمیم به منظور حفظ توافق هسته‌ای اتخاذ شده تا با ایران در مورد اقداماتی که باید برای بازگشت از تصمیم‌های خود انجام دهد، گفتگو شود و هدف، اعمال دوباره تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل نیست.

پس از پنجمین گام تهران در مسیر کاهش تعهدات هسته‌ای، تصمیم تروئیکای اروپا برای فعال کردن مکانیسم ماشه قابل پیش‌بینی بود.

تهران پانزدهم دی‌ماه در موعد برداشتن گام پنجم و دو روز پس از کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده سابق سپاه قدس در عراق در حمله هوایی نیروهای آمریکایی، اعلام کرد از این پس به هیچ یک از تعهدات خود در برجام پایبند نیست.

طرح گام‌ به گام کاهش تعهدات برجامی که از اردیبهشت‌ماه و در بازه‌های زمانی دو‌ماهه انجام می‌شد، قرار بود در زمانی که آمریکا از برجام خارج شده، اروپا را ترغیب کند که در قبال پایبندی ایران به برجام، از ایالات‌متحده برای تهران امتیاز بگیرد. کمک به فروش نفت در شرایطی که آمریکا صادرات نفت ایران را تحریم کرده، از جمله خواسته‌های ایران بود.

اما این استراتژی ایران در حالی که از مذاکره با آمریکا پرهیز داشت، موثر واقع نشد و در نهایت نیز با کاهش گزینه‌های کاهش تعهدات برجامی و در واکنش به کشته شدن سلیمانی، تهران این طرح را بی‌نتیجه رها کرد و به شرایط قبل از برجام بازگشت.

مکانیسم ماشه

با به کار افتادن مکانیسم حل اختلاف، این امکان وجود دارد که تحریم‌های شورای امنیت ۶۵ روز بعد به طور خودکار علیه ایران اعمال شوند و هیچ یک از اعضای باقی مانده در برجام-شامل چین و روسیه-نیز توانایی وتوی آن را ندارند.

این روند ذیل بند ۳۶ و ۳۷ برجام اینگونه تعریف شده که هر یک از طرف‌های برجام می‌توانند در صورتی که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرد، موضوع را در کمیته حل اختلاف مطرح کنند. این کمیته ۱۵ روز فرصت حل اختلاف را دارد و اگر به نتیجه نرسد با ورود وزیران امور خارجه ۱۵ روز دیگر زمان وجود خواهد داشت. (البته در این جا امکان افزایش زمان رسیدگی پیش‌بینی شده و این احتمال وجود دارد که در صورت آغاز روند حل اختلاف در روزهای پیش رو، از این فرصت برای تمدید مهلت مذاکره‌ها استفاده شود.)

به طور همزمان امکان طرح شکایت در شورای مشاوران وجود دارد و آنها باید تا 15 روز بعد نظر غیر الزام آور خود را ارایه کنند.

چنانچه اختلافات در 30 روز حل نشود؛ گام سوم، فرصت پنج روزه برای کمیته مشترک است که با کمک شورای مشاوران راه حلی بیابد.

اما اگر همچنان اختلافات پابرجا باشد، طرفین می‌توانند تعهدات خود را به طور کامل یا گام به گام متوقف کنند و موضوع را با 15 عضو شورای امنیت در میان بگذارند.

در مرحله پنجم، پس از ارجاع موضوع به شورای امنیت، اعضای آن 30 روز فرصت رای گیری دارند. تا بدون رای وتوی اعضای دایم این شورا- آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین- قطعنامه به تصویب برسد.

پس از این پنج مرحله، اگر شورای امنیت در مدت یک ماه قطعنامه ای صادر نکند، مکانیسم ماشه به کار می‌افتد و تحریم‌ها به طور خودکار بازمی‌گردند.

حمایت بوریس جانسون از «توافق ترامپ»

همزمان با گزارش رویترز در مورد به کار افتادن مکانیسم حل اختلاف، بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا از جایگزینی برجام سخن گفته است.

او نخستین بار در شهریورماه و پس از حمله‌های پهپادی به تاسیسات نفتی عربستان سعودی اعلام کرده بود که زمان جایگزین کردن توافق هسته‌ای با توافق ترامپ فرا رسیده است.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا از زمان کمپین‌های انتخاباتی خود وعده داده بود که برجام را پاره می‌کند و در نهایت نیز در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷ این تهدید را عملی کرد. او از زمان ورود به کاخ سفید بارها گفته بود که آماده توافقی گسترده‌تر با ایران است.

اکنون جانسون می‌گوید که قصد دارد با آمریکا و دیگر متحدان بریتانیا برای دستیابی به یک توافق جدید به منظور بازداشتن ایران از دستیابی به سلاح هسته‌ای همکاری کند. او  به سرویس جهانی بی‌بی‌سی گفت که فعلا از توافق جاری حمایت می‌کند، اما باید آن را با «توافق ترامپ» جایگزین کرد.

با توجه به مدت کوتاه باقی مانده تا خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (۳۱ ژانویه)، همراهی هرچه بیشتر دولت جانسون با سیاست‌های ترامپ با نیم‌نگاهی به لزوم تقویت روابط بازرگانی دوجانبه دور از انتظار نیست.

از سوی دیگر پس از حمله موشکی چهارشنبه گذشته سپاه به پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق در واکنش به کشته شدن سلیمانی و سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی با موشک‌های روسی بر فراز تهران، مواضع اروپا و آمریکا بیش از هر زمان دیگری در یک سال و هشت‌ماهی که از خروج ایالات‌متحده از برجام می‌گذرد، به یکدیگر نزدیک‌تر شده است.

اروپا در برابر چهار گام قبلی ایران که بیشتر اقداماتی محافظه‌کارانه بود، واکنش بسیار محتاطانه‌ای داشت. اما ترکیب گام پنجم با رویدادهای یک هفته اخیر با محوریت جمهوری اسلامی، اروپا را در موقعیتی قرار داد که به گفته یکی از دیپلمات‌ها، لازم بود اعتبار خود را نشان دهد.

حالا پس از ماه‌ها فرصت‌سوزی پشت سپر «برجام»، پرهیز از مذاکره با ترامپ که نخست‌وزیر بریتانیا به او لقب «معامله‌گری بزرگ» داده و به کار افتادن مکانیسم حل اختلاف از سوی اروپایی‌ها که فاکتور زمان را به تهران یادآوری می‌کند، «توافق ترامپ» با همه سرفصل‌های ۱۲گانه‌اش از ماجراجویی‌های منطقه‌ای تا برنامه موشکی و فعالیت‌های هسته‌ای، پیش روی جمهوری اسلامی قرار می‌گیرد.